Guðspjall: Þegar þeir nálguðust Jerúsalem og komu til Betfage við Olíufjallið sendi Jesús tvo lærisveina og sagði við þá: „Farið í þorpið hér fram undan ykkur og jafnskjótt munuð þið finna ösnu bundna og fola hjá henni. Leysið þau og færið mér. Ef einhver hefur orð um, þá svarið: Drottinn þarf þeirra við, og mun hann jafnskjótt senda þau.“ Þetta varð svo að rættist það sem spámaðurinn sagði fyrir um: „Segið dótturinni Síon: Konungur þinn kemur til þín, hógvær er hann og ríður asna, fola undan áburðargrip.“ Lærisveinarnir fóru og gerðu sem Jesús hafði boðið þeim, komu með ösnuna og folann og lögðu á þau klæði sín en Jesús steig á bak. Fjöldamargir breiddu klæði sín á veginn en aðrir hjuggu greinar af trjánum og lögðu á veginn. Og múgur sá sem á undan fór og eftir fylgdi hrópaði: „Hósanna syni Davíðs! Blessaður sé sá sem kemur í nafni Drottins! Hósanna í hæstum hæðum!“ Þegar Jesús kom inn í Jerúsalem varð öll borgin í uppnámi og menn spurðu: „Hver er hann?“ Fólkið svaraði: „Það er spámaðurinn Jesús frá Nasaret í Galíleu.“ (Matt 21.1-11)

Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi. Amen.

„Dramb er falli næst,“ segir gamalt og gott máltæki. Þetta er dæmi um biblíulega speki sem hrist hefur af sér uppruna sinn og tekið sér bólfestu í menningararfi okkar og vitund. Ég er ekki viss um að margir sem henda þessa speki á lofti geri sér grein fyrir því að með því eru þeir að vitna beint í Gamla testamentið, í Orðskviðina, 16. kafla vers 18. „Dramb er falli næst, hroki veit á hrun.“ Þessi speki er ekki bundin við gyðingdóm eða kristni. Það er eins og það sé inbyggt í okkur mennina að dramb og hroki hljóti að hefna sín, að vissara sé að mæta heiminum og lífinu með ákveðinni auðmýkt og muna að það er ekki alltaf í okkar höndum hvernig fer.

Grikkir áttu sér hugtakið „hubris“ og hinir klassísku grísku harmleikir ganga jafnan út á það hvernig „hubris“ aðalsöguhetjunnar, oftrú hennar á eigin mátt og megin, eigið ágæti og ósigranleika, verður henni að falli.

Styrkur í auðmýkt

En það er dálítið skrýtið að hugmynd sem er svona rótgróin í menningararfleifð okkar og skynjun, hugmynd sem allir þekkja, skuli vera svona mörgum – sem á henni þurfa að halda – lokuð bók. Við höfum fyrir framan okkur nú í dag sorglega mörg dæmi um menn … undantekningalaust karlmenn … sem eru að glíma við að reyna að bjarga mannorði sínu og æru með öllum vitlausu verkfærunum, með hroka og afneitun, þegar það eina sem þeir þyrftu að gera til að fá uppreist æru að er að sýna smávegis auðmýkt.

Það er nefnilega styrkur í auðmýktinni. Maður þarf að hvíla býsna vel í sjálfum sér til að geta sýnt einlæga auðmýkt, að finnast maður ekki setja niður þótt maður lúti höfði í auðmýkt. Vera kann að einhverjum þyki það niðurlægjandi, en ef maður er í öruggum tenglsum við sína eigin sál, þá missir maður ekki svefn yfir því hvað einhverju fólki úti í bæ kann eða kann ekki að finnast um mann.

Það að þurfa að hanga á stolti sínu eins og hundur á roði hvað sem á dynur bendir einmitt til mikils óöryggis. Sá sem er svo háður því hvað öðrum finnst um hann að hann getur ekki á heilum sér tekið ef einhver skuggi fellur á það, hann er bara lítill og hræddur karl – ekki stór og sterkur eins og stolt hans telur honum trú um. Sá sem byggir sjálfsmynd sína á stolti byggir hana á sandi, því það er auðvelt að særa stolt. Það getur hver sem er gert. Heilbrigða sjálfsvirðingu getur aftur á móti enginn sært – nema maður sjálfur.

Konungur konunganna

Í þekktri og vinsælli sjónvarpsþáttaröð hér um árið féll setning sem geymir mikinn sannleika þegar að er gáð: „Any man who must say ‚I am the king‘ is no true king.“ „Sá sem verður að segja: ‚Ég er kóngurinn‘ er ekki sannur konungur.‘

Sá sem raunverulega er konungur þarf nefnilega ekki að tilkynna öðrum það, hann þarf ekki að hefja sig á stall sjálfur eða setja sig á háan hest – ef hann er sannur konungur fer það ekkert á milli mála.

Jesús setur sig ekki á háan hest. Hann setur sig á asna. Og er fagnað sem konungi.

Í guðspjalli dagsins kemur Jesús ríðandi í auðmýkt inn í Jerúsalem og múgurinn fagnar honum. Fólk breiðir klæði sín á veginn og aðrir höggva greinar af trjám og leggja þær á veginn. Þessi mynd er mjög sterk, en raunveruleg merking hennar, táknin sem hún er full af, eru horfin okkur í móðu tímans.

Hvað þýðir það að taka svona á móti manni sem ríður inn í borgina? Hverjum er fagnað á þennan hátt? Svarið er: Sigursælum hershöfðingja sem snýr heim úr farsælli herferð. Svona tóku Rómverjar á móti sínum hershöfðingjum þegar þeir sneru aftur til Rórmar eftir glæsta hernaðarsigra. En þeir riðu ekki ösnum. Þeir riðu stríðsfákum.

Það er áhugavert að Jesús fer allra sinna ferða fótgangandi í frásögnum Nýja testamentisins. Hann þiggur aldrei far eða sest upp á reiðskjóta. Jafnvel þegar hann fer yfir vatnið … þá fer hann að vísu á báti … en jafnvel þar getur hann gengið á vatninu. Jesús er hinn fótgangandi vegfarandi.

Aðeins einu sinni sest hann upp á reiðskjóta – þegar hann kemur ríðandi inn í Jerúsalem eins og konungur. Það er áreiðanlega engin tilviljun. Það þjónar tilgangi. Það dregur upp mynd.

Mynd sem er sótt beint í Spádómsbók Sakaría og vitnað er í í Guðspjallinu: „Segið dótturinni Síon: Konungur þinn kemur til þín, hógvær er hann og ríður asna, fola undan áburðargrip.“ (Matt 21.5)

Myndin úr menningararfinum

Fólkið sem fagnaði Jesú vissi nákvæmlega hvað það var að gera, það þekkti myndina sem það var að horfa á – hún var gróin inn í vitund þeirra, rótgróinn hluti af menningararfi þeirra – og hún var fyrirheit. Fyrirheit um betri tíma, fyrirheit um bjartari framtíð. Betri konung.

Þáverandi konungur Gyðinga, Heródes, var gerður konungur af öldungaráði Rómar. Það lét honum í té rómverskar hersveitir til að tryggja undirgefni þegnanna. Eftir dauða hans útnefndu rómverskir landstjórar æðstuprestana sem lögðust á eitt með Rómverjum að bæla niður hvers konar uppþot og óeirðir. Rómverjar höfðu gert musterið að verkfæri sínu og leiðtoga Gyðinga að þjónum til að treysta veldi sitt, annast skattheimtu og innleiða menningu sína. Og hér kemur Jesús, klipptur út úr spádómunum, út úr menningararfi þjóðarinnar, og ögrar öllu sem valdhafar höfðu verið að vinna að.

En ákafa múgsins … og ugg valdhafanna … má líka útskýra með því einu að halda áfram að lesa Spádómsbók Sakaría. Hvað gerir þessi hógværi og lítilláti konungur sem kemur inn í Jerúsalem á asna? Lesum áfram: „Hann útrýmir hervögnum úr Efraím og víghestum úr Jerúsalem.” Semsagt: Herinn burt! „Öllum herbogum verður eytt. Hann mun boða þjóðunum frið og ríki hans mun ná frá hafi til hafs.“ (Sak 9.10) 

Þetta var ekki alveg sú framtíðarmynd sem Rómverjar og leiguþý þeirra meðal ráðamanna Gyðinga sáu fyrir sér.

Og þótt Sakaría tali um að konungurinn muni boða þjóðunum frið, þá verður það ekki gert með ýkja friðsælum hætti. Hann heldur áfram: „Ég spenni Júda eins og boga, fylli Efraím sem örvamæli, vek upp syni þína, Síon, … og geri úr þér sverð í garps hendi. Yfir þeim birtist Drottinn, örvar hans fljúga sem eldingar.“ (Sak 9.13-14a)

Stríðsyfirlýsing

Innreið Jesú í Jerúsalem er ekkert minna en stríðsyfirlýsing. Við þurfum ekkert að ímynda okkur að múgurinn sem fagnaði Jesú og valdhafarnir, sem stóð stuggur af honum, hafi ekki þekkt alla myndina sem Sakaría hafði dregið upp og vitað nákvæmlega hvað var í vændum.

Hvað gerir Jesús líka? Hvernig er næsta setning í Guðspjallinu eftir að lestri dagsins sleppir? Hún er svona: „Þá gekk Jesús í helgidóminn og rak út alla sem voru að selja þar og kaupa, hratt um borðum víxlaranna og stólum dúfnasalanna og mælti við þá: „Ritað er: Hús mitt á að vera bænahús en þið gerið það að ræningjabæli.“ (Matt 21.12-13)

Jesús og fylgismenn hans hertaka musterið, miðstöð hins trúarlega valds og loka á gróðabrall æðstu prestanna sem okur á fórnardýrum í musterinu var. Og þetta gerir hann í vikunni fyrir páska … aðalvertíðinni. Þetta er eins og að ráðast á Kringluna og loka henni á svörtum föstudegi.

Og hann fer að kenna í musterinu. Og hvað kennir hann? Hann kennir að tollheimtumenn og skækjur verði á undan æðstu prestunum og öldungunum inn í Guðs ríki. (21.32) Og hann vandar fræðimönnunum og faríseunum, góðborgurunum í samfélaginu, ekki kveðjurnar heldur: „Vei yður, fræðimenn og farísear, hræsnarar!“ segir hann. „Þér líkist hvítum kölkuðum gröfum sem sýnast fagrar utan en innan eru þær fullar af dauðra manna beinum og alls kyns óþverra. Þannig eruð þér. Þér sýnist góðir fyrir sjónum manna en eruð að innan fullir hræsni og ranglætis.“ (Matt 23.27-28)

Þetta var Jesús að kenna í musterinu þeirra. Auðvitað urðu þeir að koma þessum manni fyrir kattarnef. Hann var stórhættulegur fyrir gróðabrallið og espaði fólk upp gegn yfirvaldinu. Fyrir utan það náttúrlega hvað hann var slæmur fyrir stoltið.

Niðurlag sögunnar þarf ekki að tíunda. Við vitum öll hvernig hún endaði. Lýðnum var snúið gegn Jesú, hann var tekinn af lífi á hægan og kvalafullan hátt – en hann reis upp frá dauðum því sannleikurinn verður ekki drepinn hvernig sem handhafar lyginnar reyna. Hann rís alltaf upp aftur.

Stolt eða reisn

Og hvað með það? Hvað kemur þessi saga okkur við – í öðrum heimshluta 2000 árum síðar?

Kannski er það bara það að þrátt fyrir allar framfarir, þrátt fyrir það hve þekkingu okkar og tækni hefur fleygt fram og þrátt fyrir allt það sem á daga mannkynsins hefur drifið á þessum 2000 árum þá virka hjörtu mannanna nokkurn veginn eins nú og þá.

Við greinum styrk í auðmýkt. Við löðumst að henni og treystum þeim sem færir eru um að sýna hana í einlægni. Þeir glata ekki reisn sinni með því heldur þvert á móti, þeir styrkja hana.

Við greinum líka óttann og smæðina í hrokanum og yfirlætinu. Slíkt fælir okkur frá. Við getum óttast hina hrokafullu og stærilátu, en við berum ekki virðingu fyrir þeim. Virðing er áunnin, ekki fyrirskipuð.

Og þess vegna skulum við líta í okkar eigin barm. Hangi ég á stolti mínu eins og hundur á roði eða byggi ég sjálfsmynd mína á traustari grunni, á heilbrigðri sjálfsvirðingu sem rúmar auðmýkt? Feta ég í fótspor hans sem reið eins og sigursæll herforingi inn í borgina á asna eða gengst ég upp í því að sýnast góður fyrir sjónum manna – eins og hvít, kölkuð gröf?

Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.

Prédikun flutt í Laugarneskirkju 28. 11. 2021