Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi. Amen.

„Við yfirgáfum allt sem við áttum og fylgdum þér,“ segir Símon Pétur í guðspjalli dagsins. „Allt sem við áttum.“ Það er ekki lítið.

Pétur segir þetta ekki bara upp úr þurru. Það er ástæða fyrir þessari yfirlýsingu, hún er beint viðbragð við því sem var að gerast. Við komum eiginlega inn í miðja sögu og heyrum bara niðurlag hennar.

Til Jesú kom auðugur höfðingi og spurði hvað hann ætti að gera til að öðlast eilíft líf. Svar Jesú var: „Sel allt sem þú átt og skipt meðal fátækra og munt þú fjársjóð eiga á himnum. Kom síðan og fylg mér.“ Þá varð auðmaðurinn hryggur enda mjög ríkur. Jesús sá það og sagði: „Hve torvelt er þeim sem auðinn hafa að ganga inn í Guðs ríki. Auðveldara er úlfalda að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki.“ Þeir sem heyrðu þetta spurðu: „Hver getur þá orðið hólpinn?“ Jesús svaraði: „Það sem mönnum er um megn, það megnar Guð.“

Þá segir Pétur: „Við yfirgáfum allt sem við áttum og fylgdum þér.“

Áhyggjur Péturs eru skiljanlegar og eðlilegar. „Það hlýtur að gilda annað um okkur en þennan ríka,“ er hugsunin sem þarna býr að baki. „Við yfirgáfum allt. Við hljótum að vera hólpnir.“

Krafa Jesú er auðvitað ósanngjörn.

Hvert okkar myndi selja allt sem það á og gefa andvirðið til þess að vera á götunni og þurfa að sofa í bílastæðakjöllurum í staðinn fyrir loforð um himnavist og eilíft líf? Og hvað með þá sem treysta á okkur? Maka og börn?

Jesús er að benda á að við verðum ekki hólpin fyrir okkar eigin gjörðir. Það er mönnum um megn að verða hólpnir á forsendum síns eigin ágætis. En … „það sem mönnum er um megn það megnar Guð.“ Við erum hólpin, en ekki vegna okkar sjálfra heldur fyrir náð Guðs.

Okkar eigin gullkálfar

Jesús segir lærisveinunum að þeir fái margfalt til baka það sem þeir fórnuðu. Og satt best að segja var enginn þeirra úr hópi auðmanna samfélagsins. Pétur hafði verið sjómaður. Þegar Jesús kallaði hann til fylgdar við sig skildi hann bátskænuna sína eftir. Hann gekk ekki frá neinum auðævum. Ef hann hefði átt auðævi, hefði hann þá skilið þau við sig og fylgt Jesú?

Það er auðveldara að yfirgefa allt sem maður á þegar maður á nánast ekki neitt, heldur en þegar maður er vellauðugur.

Auðvitað kemur auður ekki í veg fyrir að maður njóti náðar Guðs … ekki sem slíkur. Þetta er hins vegar spurning um afstöðuna til auðævanna.

Lesturinn úr Gamla testamentinu er mjög myndrænn, auðskilinn og táknrænn. Hann segir frá dansinum í kringum gullkálfinn. Óþarfi er að fara hér út í menningarsöguna og táknfræðina sem býr á bak við kálf sem guðslíkneski. Okkur nægir að sjá þjóðina stíga dans í kringum líkneski úr gulli og beina átrúnaði sínum að því … að gullinu … til að skilja hvað er verið að segja okkur.

En þrátt fyrir þessa sögu og gildi hennar sem grundvöll afstöðunnar til Guðs og auðsins, boðskap sem Jesús hnykkir á með fullyrðingunni um að enginn geti þjónað tveimur herrum, Guði og Mammon, þá hefur þróun samfélags okkar í síauknum mæli verið sífellt hraðari og trylltari dans í kringum okkar eigin gullkálf.

Það er að segja okkar allra … nema sumra.

Milljón og milljarður

Við búum í samfélagi þar sem misskipting er gríðarleg. Nokkrir örfáir eiga meira fé en þorri þjóðarinnar skilur.

Ég heyrði um daginn áhugaverðan samanburð á milljón og milljarði. Einn sólarhringur er 86.400 sekúndur. Það þýðir að milljón sekúndur eru 11 dagar. Þann 23. þessa mánaðar verða milljón sekúndur liðnar frá þessari guðsþjónustu.

Milljarður sekúndna er 30 ár. Um mánaðamótin október nóvember árið 2051 verður liðinn milljarður sekúndna frá þessari guðsþjónustu.

Hugsum nú ekki um milljón sekúndur og milljarð sekúndna heldur um milljón krónur og milljarð króna, bara svona svo við áttum okkur á eðlismuninum á þeim fjármunum sem venjulegt fólk hefur umleikis og höndlar með og þeim gríðarlega auði sem pínulítill hluti þjóðarinnar hefur rakað saman. Hugsum svo um alla þá sem er ofviða að skilja eina milljón, fólkið sem bíður í röðum eftir mataraðstoð, um þær þúsundir barna á Íslandi sem alast upp við skort, um gamla fólkið sem rannsóknir hafa sýnt að er vannært vegna fátæktar, fólkið sem tárfellir af þakklæti þegar því er gefið fimm til tíu þúsund króna inneignarkort í Bónus svo það eigi fyrir mat út mánuðinn, á sama tíma og aðrir í sömu borg fela … ekki milljónir heldur milljarða í útlöndum.

 Enginn vinnur sér inn milljarð. Fólk eignast milljarð með öðrum aðferðum. Manneskja með eina milljón í laun á mánuði er rúmlega 83 ár að vinna sér inn einn milljarð. En í þessu samfélagi er fólk sem ekki er bara að höndla með milljarða, heldur að fela milljarða til að komast hjá því að þurfa að greiða af þeim til samfélagsins. Hve margar starfsævir venjulegs fólks eru aukýfingarnir okkar að fela?

Ógeðið

Ímyndum okkur samfélag þar sem einhver er haldinn þeirri áráttu að safna mat. Hann kaupir og kaupir og kaupir allan mat sem hann kemst yfir, hann tæmir verslanir þannig að hillur standa tómar. Þessum mat safnar hann saman í víggirtar geymslur og passar að enginn komist í þær. Samfélagið sveltur vegna þess að allur maturinn hverfur inn í þessar geymslur og stendur bara þar og safnar ryki.

Hvaða mynd myndi samfélagið draga upp af þessari manneskju, sem sviptir aðra lífsnauðsynjum og safnar sjálfri sér meira af þeim en hún mun nokkru sinni komast yfir að nota? Þetta er skrímsli. Miskunnarlaus mannhatari.

Hvað ef þessi manneskja er ekki að safna mat heldur peningum? Hvaða mynd dregur samfélagið þá upp af henni?

Þá er hún sett á forsíðu Frjálsrar verslunar og kölluð Viðskiptamaður ársins.

Þetta er ógeðslegt þjóðfélag, sagði nýlátinn heiðursmaður einhverju sinni þegar reynt var að gera upp eitt stærsta áfall sem samfélag okkar hefur orðið fyrir í seinni tíð.

En það varð ekki svona af sjálfu sér. Við gerðum það svona.

Að líða vitlaust

Þegar fólk leitar sálgæslu hjá presti vegna vanlíðunar í kjölfar áfalls eða fjölskylduharmleiks eða þegar það upplifir að hafa misst stjórn á lífi sínu og tengslum við ástvini, þá spyr það gjarnan hvort það sé eðlilegt að líða svona.

Og svarið er „já“. Það er eðlilegt. Það er eðlilegt að finna fyrir sársauka þegar maður meiðir sig. Það er eðlilegt að líða illa í kjölfar erfiðrar og sárrar lífsreynslu. Líðan okkar er langoftast fullkomlega eðlileg afleiðing þess sem á undan er gengið. Það líður engum vitlaust. Okkar verkefni er ekki að sjúkdómsgera vanlíðanina og fá eitthvað við henni, heldur að einblína á hvernig við getum bruðgist við áfallinu og unnið okkur í gegn um vanlíðanina.

Og okkar ógeðslega samfélag er fullkomlega eðlilegt.

Það er eðlileg afleiðing þeirra gilda sem það er byggt á, eðlileg afleiðing af því sem á undan er gengið, dansinum í kringum gullkálfinn. Það er eðlileg afleiðing þeirra leikreglna sem hér hafa verið við lýði, það er eðlileg afleiðing af hagstjórninni – auðkýfingadekrinu og fátæktarsmánuninni – sem hér hefur ráðið ríkjum.

Eðlilegt ástand

Við þurfum ekkert að sjúkdómsgera ástandið. Við kusum nákvæmlega þetta ástand. Við kusum það þegar við samþykktum þessar leikreglur. Við kusum það þegar við ákváðum hverjir ættu að setja reglurnar og framfylgja þeim. Það mega stjórnmálamenn okkar eiga að þeir sigla sjaldan undir fölsku flaggi, við vitum nokkurn veginn fyrir hvað þeir standa.

Og fyrir hverja.

Við kusum þetta ástand. Við ákváðum að það ætti að vera svona.

Hvað segjum við um einstakling sem getur ekki fengið nóg af kynlífi? Engin tala er ásættanlegur fjöldi rekkjunauta, hann þarf alltaf fleiri. Hann er kynlífsfíkill.

Hvað segjum við um einstakling sem getur ekki fengið nóg af áfengi eða fíkniefnum, það þarf alltaf einn drykk enn, einn skammt í viðbót. Hann alkóhólisti, fíkill.

Hvað segjum við um mann sem getur ekki eignast nóg af peningum? Löngu eftir að hann á meiri pening en hann kemst yfir að eyða, hann getur látið allt eftir sér, þá þarf hann samt að græða aðeins meira?

Hann er auðvitað alveg jafnmikill fíkill og hinir. Hann er jafnveikur. Af hverju eru viðhorf samfélagsins þá þannig að auðfíkillinn sé hetja, viðskiptajöfur og bisnesmógull, en hinir fíklarnir perrar og aumingjar?

Það er af því að við kusum að hafa það þannig.

Líf í fíkn

Það er ömurleg líf að vera fíkill. Að lifa lífi sem snýst um að fá það sem veitir manni tímabundna fró, en þó aldrei svo mikla að maður hafi fengið nóg, að þetta sé orðið ágætt. Það er líf í stöðugri andlegri vöntun, örvæntingarfullur eltingaleikur við manns eigin skugga.

„Við yfirgáfum allt sem við áttum og fylgdum þér,“ sagði Pétur og Jesús svaraði: „Þið fáið það margfalt til baka.“

Hver sá sem sigrast hefur á fíkn veit hvað Jesús á við. Hann hefur fengið það margfalt til baka sem hann yfirgaf.

Gullkálfurinn er þarna úti og það er stiginn trylltur dans í kringum hann.

En ef við lesum niðurlag sögunnar um gullkálfinn, þá er hún svona: „Síðan tók [Móse] kálfinn, sem þeir höfðu gert, brenndi hann í eldi, muldi hann mélinu smærra og dreifði duftinu í vatn sem hann lét Ísraelsmenn drekka.”

Bráðlega veljum við þá sem setja munu leikreglurnar, a.m.k. næstu fjögur árin, og sjá til þess að farið sé eftir þeim. Kannski væri ráð að velja þá sem vilja taka gullkálfinn, brenna hann í eldi, mylja hann mélinu smærra og dreifa duftinu í vatn sem þjóðin fær að drekka.

Ef við gerðum það fengjum við sem samfélag það margfalt til baka sem við fórnuðum.

Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.

Prédikun flutt í Laugarneskirkju 12. 9. 2021